Όταν ένα άτομο εξετάζεται για το ενδεχόμενο άνοιας, είναι απαραίτητο να ληφθεί πλήρης κατάλογος των φαρμάκων που λαμβάνει σε καθημερινή βάση, καθώς πολλά φαινομενικά αθώα σκευάσματα, πολύτιμα στην ένδειξή τους, μπορεί να επηρεάσουν τις νοητικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, τα ηρεμιστικά/αγχολυτικά/υπνωτικά, ορισμένα αντικαταθλιπτικά, αντιεπιληπτικά, παυσίπονα, μυοχαλαρωτικά, αλλά και φάρμακα για την ακράτεια, τις αλλεργίες, τους ιλίγγους, ακόμη και την υπέρταση, καθώς και εναλλακτικά σκευάσματα ή συμπληρώματα, μπορεί υπό προϋποθέσεις να προκαλέσουν –ή να επιδεινώσουν μια ήδη υφιστάμενη– νοητική έκπτωση. Χρειάζεται, επομένως, βαθιά γνώση των ιδιοτήτων και των αλληλεπιδράσεων των φαρμάκων από τον ειδικό, προσοχή, σχολαστικότητα και συνετή χορήγηση· είναι συχνό το φαινόμενο ηλικιωμένων που παίρνουν επί χρόνια φάρμακα που τους έδωσαν γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων, χωρίς σταθερή παρακολούθηση ή έστω επίβλεψη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός φαρμακευτικού «κοκτέιλ»… Στόχος μας πάντοτε πρέπει να είναι η ρύθμιση των προβλημάτων των ασθενών –ειδικά των ηλικιωμένων– με όσο πιο φειδωλή χρήση φαρμάκων γίνεται και μόνο για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα.
Σημαντικό ρόλο στη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου –και όλων των οργάνων– παίζει η ύπαρξη συγκεκριμένων ουσιών στο σώμα σε συγκεκριμένα επίπεδα. Αυτές είναι οι βιταμίνες, που είναι συστατικό των ενζύμων στα κύτταρά μας, και οι ορμόνες, που παίζουν ρυθμιστικό ρόλο ως χημικοί αγγελιοφόροι μεταξύ των οργάνων μας.
Όσον αφορά στην άνοια, μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι εξής βιταμίνες:
- Βιταμίνη B1 (θειαμίνη): Η έλλειψή της οφείλεται κατά κανόνα σε υποσιτισμό, αλκοολισμό ή χρόνιες λοιμώξεις. Στην πλήρη έκφρασή της, η έλλειψη θειαμίνης οδηγεί στην εντυπωσιακή –και σοβαρή– εικόνα του συνδρόμου Wernicke-Korsakoff. Παρατηρείται διαταραχή στην κίνηση των οφθαλμών, αστάθεια και αμνησία με χαρακτηριστική τάση ό,τι δεν θυμάται ο ασθενής να το καλύπτει με μυθοπλασία. Η επίδραση της υποβιταμίνωσης B1 στα περιφερικά νεύρα και την καρδιά λέγεται beriberi και δεν θα μας απασχολήσει εδώ. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται άμεση έναρξη θεραπείας με υψηλές δόσεις βιταμινών και ο ασθενής έχει αρκετές πιθανότητες να βελτιωθεί.
- Βιταμίνη B9 (φυλλικό οξύ) και βιταμίνη B12 (κοβαλαμίνη): Συνήθως η έλλειψή τους οφείλεται σε κακή διατροφή, γαστρεντερικές διαταραχές ή λήψη φαρμάκων. Τα συμπτώματα που προκύπτουν περιλαμβάνουν αναιμία, προβλήματα από τα περιφερικά νεύρα (μουδιάσματα, μυρμηγκιάσματα), αστάθεια και προβλήματα στη βάδιση, έκπτωση της μνήμης και κατάθλιψη. Και εδώ χορηγούνται θεραπευτικά οι κατάλληλες βιταμίνες.
Ως προς τις ορμόνες, μας ενδιαφέρει κυρίως η έλλειψη της θυροξίνης, της ορμόνης που παράγει ο θυρεοειδής αδένας, καθώς βρίσκεται μερικές φορές πίσω από την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Συνήθως, ο ασθενής παρουσιάζει διαταραχή στη μνήμη και τη συγκέντρωση, κατάθλιψη, κόπωση και υπνηλία. Ο υποθυρεοειδισμός, όπως λέγεται αυτή η κατάσταση, μπορεί να διορθωθεί και συνεπώς ο έλεγχος της θυρεοειδικής λειτουργίας αρχικά κατά τη διερεύνηση νοητικής έκπτωσης και η καλή ρύθμισή της αργότερα είναι αναγκαία βήματα. Αξίζει να αναφερθεί ότι προβλήματα και σε άλλες ορμόνες, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της ρύθμισης του σακχάρου ή του ασβεστίου στο αίμα, μπορεί επίσης να έχουν ως αποτέλεσμα νοητικά προβλήματα.
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι αρνητική επίδραση στις νοητικές λειτουργίες έχει και η κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών, όπως οινοπνεύματος και άλλων διεγερτικών και ναρκωτικών. Σε κάποιες περιπτώσεις, η διακοπή της κατάχρησης επιτρέπει στον εγκέφαλο να επανέλθει, σε άλλες όμως παραμένουν ελλείμματα, συνήθως στη μάθηση, τη μνήμη και την ικανότητα εκτέλεσης σύνθετων καθηκόντων. Φαίνεται ότι η επίτευξη πλήρους αποχής πριν την ηλικία των 50 ετών σχετίζεται με καλύτερη πρόγνωση. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτούς τους ασθενείς συνήθως συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επιδεινώνουν τη νοητική έκπτωση, όπως έλλειψη βιταμινών (λόγω κακής διατροφής), λοιμώξεις και επανειλημμένα χτυπήματα στο κεφάλι (λόγω πτώσεων).