Η άνοια αγγειακής αιτιολογίας είναι μάλλον η δεύτερη συχνότερη αιτία άνοιας μετά τη νόσο Alzheimer και θεωρείται υπεύθυνη για 1 στις 10 περιπτώσεις. Ο εγκέφαλος είναι από τα όργανα του ανθρώπινου σώματος με τις μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες. Το 20% του οξυγόνου και των θρεπτικών συστατικών που μεταφέρει το αίμα μας καταναλώνεται από τον εγκέφαλο! Δεν είναι περίεργο λοιπόν που ακόμη και ήπιες βλάβες των αιμοφόρων αγγείων του μπορούν να οδηγήσουν σε έκπτωση της λειτουργίας του. Μάλιστα, συμπτώματα μπορεί να προκύψουν:

• Αμέσως μετά από κάποιο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (συνήθως το λέμε απλώς «εγκεφαλικό» στην καθομιλουμένη), λόγω της καταστροφής ενός τμήματος του εγκεφάλου μετά από απόφραξη του αγγείου που το τροφοδοτούσε με αίμα. Μέσα στους 3 μήνες μετά από εγκεφαλικό, 1 στους 4 ασθενείς διαγιγνώσκεται με άνοια. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως συνυπάρχουν και άλλα συμπτώματα, όπως δυσκολία στη βάδιση, την ομιλία, την κατάποση, ή ακόμη αδυναμία ή μούδιασμα στη μία πλευρά του σώματος ή του προσώπου.
• Προοδευτικά με συσσώρευση βλαβών μετά από πολλαπλά «μίνι» εγκεφαλικά, λόγω απόφραξης πολλών μικρών αγγείων σε μεγάλη χρονική περίοδο.

Στην αγγειακή άνοια τα νοητικά ελλείμματα είναι κατά κανόνα εντονότερα στην προσοχή, τη συγκέντρωση, την ταχύτητα επεξεργασίας, την ικανότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης πολύπλοκων δραστηριοτήτων και την κρίση. Συνήθεις είναι επίσης αλλαγές στην προσωπικότητα, αβουλία, κατάθλιψη και συναισθηματική αστάθεια. Ενδέχεται ο ασθενής να παρουσιάζει κλιμακωτή πορεία, δηλαδή να φαίνεται σταθερός για μεγάλο χρονικό διάστημα –ή να εμφανίζει και προσωρινή μικρή βελτίωση– και ακολούθως απότομη επιδείνωση (λόγω κάποιου νέου εγκεφαλικού). Σε άλλους, μπορεί να κυριαρχεί η νόσος των μικρών αγγείων, που οδηγεί αργά σε προοδευτική νοητική εξασθένηση. Όπως και να έχει, ειδική θεραπεία δεν υπάρχει και τα ελλείμματα των ασθενών αντιμετωπίζονται όπως γενικά αναφέρεται στην ενότητα της θεραπείας των ανοιών, με επιπλέον μερικές φορές φάρμακα για πρόληψη νέων εγκεφαλικών.

Αξίζει να αναφερθεί ότι επειδή τόσο οι άνοιες νευροεκφυλιστικής αιτιολογίας όσο και οι αγγειακές βλάβες στα άτομα άνω των 65 ετών είναι πολύ συχνές, η πιθανότητα συνύπαρξης διαφορετικών αιτίων άνοιας στον ίδιο ασθενή δεν είναι αμελητέα. Τότε μιλάμε για μικτή άνοια. Ο συνδυασμός των παρατηρούμενων συμπτωμάτων και η εξέλιξή τους στο χρόνο μάς κατευθύνει συνήθως στη σωστή αιτιολογία. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ανεύρεση αγγειακών βλαβών, ώστε να μπει σε εφαρμογή η προσπάθεια ελέγχου των παραγόντων που βλάπτουν την καρδιά και τα αγγεία (πρόληψη) και να ανασχεθεί περαιτέρω επιδείνωση. Πολύ σημαντική εδώ είναι η αξία της απεικόνισης του εγκεφάλου με μαγνητική ή αξονική τομογραφία. Επίσης, δεν πρέπει να ξεφύγει η πιθανότητα συνύπαρξης νόσου Alzheimer, καθώς υπάρχει ενδεδειγμένη συμπτωματική θεραπεία. Εδώ στις αμφίβολες περιπτώσεις έχει θέση η διενέργεια οσφυονωτιαίας παρακέντησης για έλεγχο των βιοχημικών δεικτών της νόσου Alzheimer στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, όπως αναφέρθηκε στη σχετική ενότητα. Κατ’ αναλογία, σε περίπτωση συνύπαρξης αγγειακών βλαβών με νόσο Parkinson ή άνοια με σωμάτια Lewy, ο ασθενής θα διερευνηθεί κατάλληλα και θα λάβει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.