Θεραπεία νόσου Alzheimer

Ο ακριβής μηχανισμός που οδηγεί στην απώλεια νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα τη νόσο Alzheimer έχει αποκρυπτογραφηθεί σε σημαντικό βαθμό· δεν τα γνωρίζουμε όλα ακόμη, όμως η γνώση που έχουμε ως τώρα επαρκεί για να προσφέρουμε στους ασθενείς κάποιου βαθμού ανακούφιση των συμπτωμάτων τους.

χάπιαΜία από τις βασικές γνώσεις που αποκομίσαμε από τη μελέτη του εγκεφάλου στη νόσο Alzheimer είναι ότι η δυσλειτουργία και τελικά η απώλεια εγκεφαλικών κυττάρων σχετίζεται με τη συσσώρευση παθολογικών πρωτεΐνών, του β-αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης τ (ταυ), σε σχηματισμούς που ονομάζονται νευριτικές πλάκες και νευροϊνιδιακοί θύσανοι. Η επακόλουθη απώλεια νευρικών κυττάρων και των μεταξύ τους συνδέσεων (συνάψεων) οδηγεί σε ελάττωση ενός σημαντικού μορίου στον εγκέφαλο, της ακετυλοχολίνης, που παίζει το ρόλο αγγελιοφόρου μεταξύ των νευρικών κυττάρων. Στην έλλειψή της οφείλονται αρκετά από τα συμπτώματα της νόσου. Έτσι, το πρώτο φάρμακο που συνήθως παίρνει ένας ασθενής με νόσο Alzheimer είναι μια ουσία που αυξάνει την ακετυλοχολίνη στον εγκέφαλο. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται από το στόμα ή από το δέρμα με αυτοκόλλητο και είναι η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη και η γαλανθαμίνη. Σε λίγο πιο προχωρημένους ασθενείς, προστίθεται και ένα άλλο φάρμακο με διαφορετικό τρόπο δράσης, η μεμαντίνη. Επειδή τα φάρμακα αυτά δεν επηρεάζουν την υποκείμενη διαταραχή, δηλαδή την εναπόθεση β-αμυλοειδούς και πρωτεΐνης τ, δεν αλλάζουν τη συνολική εξέλιξη του ασθενούς, αλλά προσφέρουν συμπτωματική ανακούφιση, βελτιώνοντας τη μνήμη και τη συμπεριφορά. Θυμηθείτε ότι η νόσος Alzheimer προκαλεί συνεχή προοδευτική επιδείνωση· αυτό σημαίνει ότι το θεραπευτικό όφελος από τα φάρμακα μπορεί να μη γίνει αντιληπτό από τον ασθενή και τους φροντιστές ως βελτίωση, αλλά απλά σταθεροποίηση για χρονικό διάστημα συνήθως μικρότερο του έτους. Είναι σημαντικό λοιπόν όλοι οι εμπλεκόμενοι να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες από τη φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι η χορήγηση φυτικών, εναλλακτικών, βιταμινούχων κ.ά. σκευασμάτων δυστυχώς δεν έχει αποδειχθεί πειστικά ότι έχει κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα.

Παράλληλα, κατά την εξέλιξη της νόσου εμφανίζονται διάφορα προβλήματα όπως η αϋπνία, η κατάθλιψη, η ανορεξία, το άγχος, ο εκνευρισμός, η καχυποψία, οι ψευδαισθήσεις και άλλα ψυχιατρικά συμπτώματα. Αυτά δεν έχουν ειδική θεραπεία για κάθε διαφορετικό αίτιο άνοιας, είναι όμως απαραίτητο να αντιμετωπιστούν από τον ειδικό όπως έχει ήδη αναφερθεί στην ενότητα της θεραπείας των ανοιών.

Θεραπεία νόσου AlzheimerΌπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία, οι υπάρχουσες θεραπείες, αν και πολύτιμες, δεν μπορούν να αλλάξουν την πορεία της νόσου. Παγκοσμίως γίνεται τεράστια προσπάθεια για την ανάπτυξη νέων θεραπειών, που θα χορηγούνται στους ασθενείς με αρχόμενη ή προκλινική νόσο Alzheimer και θα σταματούν την εναπόθεση β-αμυλοειδούς και πρωτεΐνης τ, σώζοντας τα κύτταρα του εγκεφάλου. Βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές μελέτες με τέτοια φάρμακα και σε κάποιες από αυτές τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ακόμα για να έχουμε στα χέρια μας θεραπείες που πραγματικά θα αλλάζουν την πορεία της νόσου, όμως η στιγμή αυτή πλησιάζει.

Τον Ιούνιο του 2021, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) παραχώρησε καθεστώς ταχείας έγκρισης στο πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα για τη νόσο Alzheimer, το aducanumab. Συγκεκριμένα, βάσει 3 μελετών σε σχεδόν 3.500 ασθενείς, το aducanumab μειώνει τις πλάκες β-αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο. Η διαδικασία ταχείας έγκρισης χρησιμοποιείται σε πολύ ελπιδοφόρα νέα φάρμακα για σοβαρές παθήσεις (π.χ. καρκίνους) και σημαίνει ότι τώρα η εταιρεία παραγωγής του φαρμάκου έχει την υποχρέωση να σχεδιάσει νέα μελέτη που να αποδεικνύει ότι η εργαστηριακή βελτίωση (το "καθάρισμα" από τις πλάκες) αντιστοιχεί και σε κλινικό όφελος. Οι θεραπείες αυτής της κατηγορίας χορηγούνται ενδοφλεβίως και μπορούν να προκαλέσουν παροδικό οίδημα (πρήξιμο) ή μικροαιμορραγία σε περιοχές του εγκεφάλου, καθώς και αντιδράσεις υπερευαισθησίες (αλλεργικές).

Για το aducanumab κατατέθηκε επίσης αίτηση και στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA), η οποία απορρίφθηκε. Η σχετική επιτροπή θεώρησε ότι τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών ήταν αντικρουόμενα και δεν αποδείχθηκε επαρκώς η σύνδεση μεταξύ της ελάττωσης του συσσωρευμένου β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο και κάποιας κλινικής βελτίωσης. Επίσης, εκφράστηκε ανησυχία για την ασφάλεια του φαρμάκου. Σε κάθε περίπτωση, το aducanumab δεν είναι η οριστική θεραπεία της νόσου Alzheimer και η χρήση του τείνει να εγκαταλειφθεί. Σίγουρα όμως πρόκειται για σημαντικό ορόσημο, καθώς πρόκειται για την πρώτη θεραπεία που στρέφεται στη θεωρούμενη ως αιτία του προβλήματος και όχι στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Τον Νοέμβριο του 2022 ανακοινώθηκαν επίσης τα αποτελέσματα από τη μελέτη φάσης 3 για το νέο φάρμακο lecanemab. Πρόκειται για μονοκλωνικό αντίσωμα που προσκολλάται στα πρωτοϊνίδια του β-αμυλοειδούς και δοκιμάστηκε σε άτομα με πρώιμη νόσο Alzheimer. Σε σχέση με αυτούς που έλαβαν εικονικό φάρμακο, οι ασθενείς στους οποίους χορηγήθηκε ενδοφλεβίως lecanemab κάθε δύο εβδομάδες παρουσίασαν μικρότερη επιδείνωση των νοητικών λειτουργιών τους και ελάττωση του β-αμυλοειδούς στους εγκεφάλους τους. Ωστόσο, περίπου ένας στους τέσσερις συμμετέχοντες στη μελέτη εμφάνισε κάποιου τύπου αντίδραση στην ένεση, ενώ στο 12,6% παρατηρήθηκαν βλάβες στη μαγνητική τομογραφία, που δυστυχώς είναι συνήθεις με αυτές τις θεραπείες. Τον Ιούλιο του 2023 το lecanemab εγκρίθηκε οριστικά στις ΗΠΑ. Η αίτηση για άδεια κυκλοφορίας στην Ευρώπη απορρίφθηκε αρχικά τον Ιούλιο του 2024, αλλά έλαβε θετική γνωμοδότηση τον Νοέμβριο του 2024 και έτσι πλέον και στην ήπειρό μας αναμένουμε την πρώτη θεραπεία που θα αλλάζει τη φυσική ιστορία (δηλ. την εξέλιξη) του νοσήματος. Παράλληλα, άλλο ένα παραπλήσιο φάρμακο με πολύ ελπιδοφόρα αποτελέσματα στις κλινικές μελέτες, το donanemab, έχει εγκριθεί στις ΗΠΑ και έχει καταθέσει αίτηση έγκρισης και στην Ευρώπη.

Ας έχουμε υπόψη μας ότι η ανάπτυξη νέων θεραπειών είναι πολύ δύσκολη αποστολή. Ξεκινά μεν από το εργαστήριο, από κάποιο στάδιο και μετά όμως στην εξέλιξη κάθε φαρμάκου είναι αναγκαία η δοκιμή του σε ασθενείς μέσω κλινικών μελετών. Σύντομα λοιπόν που οι εν λόγω νέες θεραπείες θα αρχίσουν να μελετώνται και στην Ελλάδα, η συμμετοχή των πασχόντων θα βοηθήσει σημαντικά ώστε το μέλλον χωρίς άνοια να έρθει πιο κοντά…